Lasy Państwowe stoją dziś przed jednym z największych wyzwań w swojej historii: jak pogodzić rosnące oczekiwania społeczne, konieczność ochrony cennych ekosystemów i wciąż aktualne potrzeby gospodarki leśnej. W obszarach bezpośrednio sąsiadujących z dużymi aglomeracjami – takich jak Warszawa – tradycyjny model gospodarowania wymaga przełomu. Jednym z pionierów tej zmiany jest Nadleśnictwo Chojnów, które opracowało i wdrożyło nowy sposób zarządzania lasem, oparty na większej elastyczności, dialogu i ochronie wartości przyrodniczych.
Zmieniająca się świadomość ekologiczna – nowe wyzwania dla lasów podmiejskich
W ostatnich latach społeczne oczekiwania wobec terenów leśnych znacznie się przeobraziły. Mieszkańcy dużych miast postrzegają las przede wszystkim jako miejsce odpoczynku, ruchu na świeżym powietrzu i kontaktu z naturą. Choć zapotrzebowanie na surowiec drzewny pozostaje niezmiennie wysokie, to w przestrzeni publicznej priorytetem stała się ochrona „dzikich”, naturalnych fragmentów lasu.
To właśnie w pobliżu dużych aglomeracji protesty organizacji ekologicznych osiągnęły największą intensywność, wskazując na konieczność ograniczenia rębni zupełnych oraz zachowania naturalnego krajobrazu. Paradoksalnie to napięcie społeczne stało się impulsem do systemowych zmian.
Nowe wytyczne Lasów Państwowych – fundament zmian
Proces modyfikowania zasad gospodarowania w lasach o zwiększonej funkcji społecznej rozpoczął się formalnie dzięki dwóm kluczowym dokumentom:
1. Zarządzenie nr 58 Dyrektora Generalnego LP z 5 lipca 2022 r.
Wprowadziło ono wytyczne dotyczące zagospodarowania lasów pełniących ważne funkcje społeczne. Dokument umożliwił:
-
większą elastyczność w stosowaniu zapisów planów urządzenia lasu,
-
szersze uwzględnianie oczekiwań społecznych,
-
przygotowanie nowych standardów prowadzenia gospodarki leśnej w warunkach zmieniającej się świadomości ekologicznej.
2. Zarządzenie nr 87 Dyrektora Generalnego LP z 12 lipca 2024 r.
To dokument przełomowy – ograniczający stosowanie rębni i cięć zupełnych. Jego celem jest minimalizowanie gwałtownych zmian krajobrazowych poprzez:
-
zastępowanie zrębów innymi metodami pozyskania,
-
większą ochronę krajobrazu i ciągłości drzewostanów,
-
poprawę odbioru społecznego działań leśników.
Te wytyczne otworzyły drogę do przebudowy modelu gospodarowania na terenach leśnych w sąsiedztwie największych miast, w tym Warszawy.
Nadleśnictwo Chojnów – modelowe wdrożenie nowego podejścia
Nadleśnictwo Chojnów, obejmujące tereny położone na południe od Warszawy, należy do pierwszych jednostek, które kompleksowo wdrożyły nowe założenia. Mimo że rębnie zupełne były w tym regionie efektywnym narzędziem przebudowy drzewostanów, nadleśnictwo niemal całkowicie się z nich wycofało.
W ich miejscu zastosowano metody bardziej złożone i mniej inwazyjne krajobrazowo, m.in.:
-
rębnie częściowe,
-
cięcia stopniowe,
-
cięcia przerębowe – tam, gdzie warunki glebowe i siedliskowe na to pozwalają.
Celem jest zachowanie trwałości lasu przy jednoczesnym ograniczeniu ingerencji w krajobraz oraz dostosowaniu gospodarki do oczekiwań społecznych, zwłaszcza turystycznych i rekreacyjnych.
Czy można całkowicie zrezygnować z cięć zupełnych?
Choć postulaty całkowitego odejścia od zrębów są zrozumiałe społecznie, praktyka leśna pokazuje, że nie zawsze jest to możliwe.
Gdzie cięcia przerębowe są realne?
-
na żyznych siedliskach,
-
tam, gdzie rosną liczne gatunki drzew i krzewów,
-
w miejscach stabilnych pod względem hydrologicznym.
W takich lasach przeręby nie zmieniają istotnie krajobrazu i są akceptowane społecznie.
Gdzie jest to trudne lub niemożliwe?
Na ubogich siedliskach sosnowych, gdzie:
-
roślinność to głównie mchy i borówki,
-
sosna stanowi jednolity, wiekowy drzewostan,
-
dłuższa „przemiana pokoleń” prowadzi do pojawiania się drzew zamierających.
Wydłużanie odnowienia lasu może zwiększać ryzyko dla użytkowników – stojące martwe drzewa zagrażają bezpieczeństwu. Może także prowadzić do wielkopowierzchniowego zamierania drzewostanów.
Stan sanitarny lasów a skutki suszy i rozwoju jemioły
Zmiany klimatu – przede wszystkim susza i wzrost temperatur – poważnie obciążają drzewostany, zwłaszcza sosnowe.
Jemioła – rosnące zagrożenie
Półpasożyt, który jeszcze niedawno występował sporadycznie, dziś masowo poraża niemal każdą sosnę, również młodniki. Jemioła:
-
intensywnie odparowuje wodę,
-
osłabia drzewa szczególnie w czasie suszy,
-
zwiększa ich podatność na owady – m.in. kornika ostrozębnego i przypłaszczka granatka.
W skrajnych przypadkach prowadzi to do zamierania całych połaci lasu.
Brak skutecznych metod zwalczania
Obecnie nie istnieją efektywne rozwiązania pozwalające ograniczyć rozwój jemioły na dużą skalę. Tym bardziej istotna jest aktywna opieka leśna.
Czy pozostawianie lasów bez ingerencji ma sens?
W miejscach przyrodniczo wyjątkowych – tak. Jednak większość polskich lasów:
-
ma zróżnicowany stopień dostosowania do siedliska,
-
jest narażona na suszę i choroby,
-
wymaga aktywnej opieki w celu zachowania bezpieczeństwa, ciągłości przyrodniczej i gospodarczej.
Zaniechanie działań może doprowadzić do:
-
utraty funkcji rekreacyjnych,
-
gwałtownego zamierania drzew,
-
zniszczenia walorów krajobrazowych.
Ku kompromisowi – lasy o zwiększonej funkcji społecznej jako przyszłość
Prace nad standardami zarządzania lasami o zwiększonej funkcji społecznej to dziś jeden z najważniejszych projektów Lasów Państwowych. Choć połączenie oczekiwań ekologów z wymogami gospodarki leśnej bywa określane jako „łączenie piekła i nieba”, to postępy są coraz bardziej widoczne.
Potencjalnymi beneficjentami tego modelu będą:
-
społeczności lokalne – otrzymujące las bezpieczny, piękny i trwały,
-
organizacje ekologiczne – które mogą aktywnie uczestniczyć w ochronie przyrody,
-
leśnicy – którzy utrzymają zaufanie publiczne i jednocześnie zrealizują obowiązki wynikające z prawa i planów urządzenia lasu.
Wnioski: współpraca zamiast konfliktu
Transformacja podejścia do gospodarki leśnej jest procesem wieloletnim i złożonym. Wymaga:
-
dialogu,
-
zrozumienia,
-
poszanowania argumentów wszystkich stron,
-
oraz gotowości do modyfikacji dotychczasowych praktyk.
Przykład Nadleśnictwa Chojnów pokazuje, że nowoczesne podejście – oparte na elastyczności, ochronie przyrody i odpowiedzialności – jest możliwe. To krok w stronę modelu, w którym lasy podmiejskie zostaną zachowane jako zdrowe, atrakcyjne i bezpieczne przestrzenie dla przyszłych pokoleń.