Oczywistym jest, że koronawirus spadł na nas wszystkich, jak grom z jasnego nieba. Uczelnie stanęły przed trudnym wyzwaniem, jak prowadzić wykłady on-line w sytuacji, gdy nie wszyscy preferują tego typu naukę. Kłopoty z nową technologią nauczania miało też wielu wykładowców, profesorów, którzy w trybie pilnym przechodzili szkolenie technologiczne.
Jak będzie wyglądał dalszy system edukacji? Czy Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego jest na to przygotowane? Na pytania odpowiedział Pan Tomasz Michałowski – Szef Gabinetu Politycznego Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego.
Czy Pana zdaniem polskie szkolnictwo wyższe radzi sobie z tzw. lockdownem? Czy jeśli zaistnieje taka potrzeba, poradzi sobie również w nowym roku akademickim?
Specyfika konkretnych kierunków studiów wymaga bowiem zróżnicowanych form i metod nauczania. Wiele zajęć, zwłaszcza tych o komponencie praktycznym, może być w pełni realizowana w oparciu o infrastrukturę, którą dysponuje Uczelnia. Korzystanie z niej jest w dobie pandemii utrudnione. Skala wyzwania była i nadal jest ogromna. Analizy prowadzone przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, a także głosy przekazywane przez interesariuszy Uczelni, czyli kadrę naukowo-dydaktyczną, studentów i doktorantów wskazują, że dobrze radzimy sobie z problemami.
Patrząc porównawczo na przykłady z innych krajów stanowimy wzorzec do naśladowania.
Od samego początku, gdy tylko dowiedzieliśmy się, że jeszcze wtedy epidemia, a potem pandemia COVID-19, może uniemożliwić nam realizację procesu kształcenia w dotychczasowej formie, pracujemy nad rozwiązaniami dwutorowo. Po pierwsze jest to wsparcie dla Uczelni w działaniach gotowych do wdrożenia w krótkim czasie. Tok kształcenia studentów nie może być zaburzony, dlatego też tworzymy ramy prawne oraz dedykujemy wsparcie w rozwiązaniach gotowych już teraz. Po drugie pracujemy nad systemowymi rozwiązaniami, a także dobrymi wzorcami, które pozwolą nam nie tylko poradzić sobie z przyszłym rokiem akademickim, ale zadbać o wysoką jakość kształcenia niezależnie od sytuacji epidemicznej.
Szkoły Wyższe, przynajmniej w dużej mierze, niezwykle szybko przystosowały się do nowej formy przekazywania wiedzy, aplikacji, systemów edukacji i przeprowadzania testów online. Czy Ministerstwo pomogło w tym obszarze? Co z placówkami, które nie poradziły sobie z tym dużym, innowacyjnym krokiem?
Ministerstwo jest odpowiedzialne nie tylko za tworzenie ram prawnych, pozwalających na efektywne kształcenie, ale też za dedykowanie Uczelniom wsparcia w ich działaniach, z pełnym poszanowaniem ich autonomii. Rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w sprawie czasowego ograniczenia funkcjonowania niektórych podmiotów systemu szkolnictwa wyższego i nauki w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 wskazywało na możliwe w tych warunkach rozwiązania, jakie mogła zastosować Uczelnia. Szanując autonomię Uczelni oraz mając świadomość zróżnicowanej specyfiki polskich szkół wyższych część decyzji pozostawiono ich Rektorom. Rząd odpowiadający za całość działań państwa, odnoszących się do skutków COVID-19, prowadzi spójną politykę w tym zakresie. Jednym z jej elementów, odnosząc się do omawianych dzisiaj aspektów, jest właśnie polityka wobec szkolnictwa wyższego. Aktualne rozwiązania wskazują, iż zajęcia powinny być prowadzone głównie w formie on-line. Jeśli jednak studenci ze względu na specyfikę danego kierunku studiów muszą korzystać z infrastruktury Uczelni, jest to możliwe w wyjątkowych sytuacjach, jednak wymaga to odpowiedniego zarządzenia Rektora Uczelni oraz zachowania przez niej wymogów sanitarnych. Odpowiadając na drugą część pytania dotyczącą placówek, które muszą dostosować się do współczesnych i trudnych wymogów, naszym zadaniem jest okazywanie wsparcia i zrozumienia.
Skala wyzwania jest ogromna, przeorganizowanie całego procesu kształcenia w tak krótkim czasie, dysponując ograniczonymi zasobami, nie jest bowiem łatwym zadaniem.
Jako Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego odpowiadamy na pytania Uczelni, planujemy też dalsze działania mające dedykować naszym partnerom zarówno merytoryczne, jak i techniczne wsparcie.
W jaki sposób Ministerstwo wspiera dziś młodych, zdolnych, ambitnych studentów? Jakie mają możliwości rozwoju?
Rozwój młodych i zdolnych studentów to priorytet naszych działań.
To właśnie ci ludzie będą w przyszłości tworzyć elity naszego państwa, nie tylko w nauce, ale też w gospodarce czy w polityce. Naszym zadaniem jest tworzenie odpowiedniego klimatu do rozwijania przez nich zróżnicowanych pasji. Dążymy do tego, aby inspirować przedstawicieli młodego pokolenia do poszerzania swoich kompetencji, poszukiwania wiedzy. Chcemy, aby te osoby poczuły odpowiedzialność za wspólnotę, najpierw w wymiarze akademickim, potem również tym szerszym. Przygotowujemy rozwiązania, które są zorientowane na zróżnicowane potrzeby studentów.
Mowa m.in. o rozwoju naukowym, możliwym dzięki stypendiom Ministra dla najlepszych studentów. To również program „Diamentowy Grant”, którego adresatami są studenci z wybitnymi osiągnięciami w dotychczasowych badaniach naukowych oraz posiadający pomysł na projekt, który może wnieść wartość dodaną do polskiej nauki.
Wspieramy również aktywność społeczną studentów, jest temu dedykowany chociażby program „Organizowanie i animowanie działań na rzecz środowiska akademickiego”. Współpracujemy z organizacjami reprezentującymi studentów, ale też doktorantów, którzy tworzą swoją samorządność, będąc dla nas merytorycznym partnerem do dyskusji. Możliwości jest bardzo wiele, naszym zadaniem, teraz i na kolejne lata, jest wyzwolić potencjał młodych ludzi, z korzyścią zarówno dla nich, jak i państwa.
Jakie wsparcie, perspektywy stwarza dziś Ministerstwo dla młodych naukowców i doktorantów?
Naszym celem jest tworzenie dla młodych naukowców spójnej ścieżki rozwoju. Wskazane w odpowiedzi na poprzednie pytania narzędzia wsparcia dotyczą studentów, którzy stają się młodymi naukowcami, a także doktorantami. Dla nich dedykowane są m.in. programy Narodowego Centrum Nauki. Pozwalają one na realizację badań prowadzonych w zespołach badawczych bądź samodzielnie pod opieką doświadczonej kadry profesorskiej. To właśnie relacja mistrz – uczeń powinna być fundamentem myślenia o modelu prowadzenia badań. Doświadczenie i mentorska opieka najlepszych z najlepszych powinna inspirować do twórczego myślenia i pracy. Myślenie o rozwoju młodych naukowców było jednym z fundamentów wielkich zmian w szkolnictwie wyższym, zapoczątkowanych przez wicepremiera Jarosława Gowina.
Wprowadzenie elitarnych szkół doktorskich, powiązanych z konkretnymi dziedzinami nauki, prowadzi do podniesienia jakości kształcenia doktorantów.
Ważna jest tu bliska współpraca instytucji państwowych, których celem jest tworzenie ekosystemu pozwalającego na skuteczne prowadzenie badań. Na tym jednak sprawa nie powinna się kończyć, bo istotne jest wdrożenie ich wyników do konkretnych gałęzi gospodarki, m.in. poprzez transfer innowacyjnych technologii opracowanych przez młodych naukowców. Dlatego tak ważna jest współpraca Uczelni, ale też konkretnych osób z otoczeniem społeczno – gospodarczym, zarówno na etapie badań, jak i komercjalizacji ich wyników.
Jeśli chodzi o kwestię polskich uczelni, czy istnieje przepaść pomiędzy polskimi a europejskimi uczelniami?
Stopniowo zmniejszamy dystans, który dzieli nas od najlepszych europejskich Uczelni. Tworzymy warunki, aby polskie Uczelnie korzystały ze sprawdzonych międzynarodowych wzorców.
Służy temu charakter działalności Narodowej Agencji Wymiany Akademickiej, która działa na rzecz internacjonalizacji polskiej nauki poprzez wspieranie i stymulowanie międzynarodowej współpracy badawczej i wymiany akademickiej. Dedykuje ona programy zarówno dla instytucji, naukowców, jak i studentów polskich i zagranicznych. To właśnie internacjonalizacja kształcenia i nauki jest kluczem do rozwoju naszych Uczelni. Akademicki Ranking Uniwersytetów Świata, czyli zwyczajowo nazywany ranking szanghajski, pokazuje jednak, że przed polskimi Uczelniami nadal wiele pracy. Wspomniana już reforma wicepremiera Jarosława Gowina – Konstytucja dla Nauki – położyła podwaliny pod dalszy rozwój polskich instytucji sektora szkolnictwa wyższego.
Sprzyja temu utworzenie programu „Inicjatywa Doskonałości – Uczelnia Badawcza” dla 10 wiodących polskich szkół wyższych, które otrzymują zwiększone finansowanie badań naukowych.
Inicjatywa ta poprzedzona była dwoma latami konsultacji z całym środowiskiem akademickim, podzielonymi tematycznie w ramach Narodowego Kongresu Nauki. Teraz zadaniem Ministerstwa jest dalsze wspieranie Uczelni w implementacji rozwiązań, ewaluacji ich skuteczności, ale także w ich dostosowywaniu do wymogów współczesnego świata.
Czy polscy naukowcy są aktywni w poszukiwaniu szczepionki na COVID-19? Czy Ministerstwo wspiera naukę w tym zakresie?
Poszukiwanie zarówno szczepionki, jak i leku na COVID-19 to jedno z największych wyzwań współczesnych naukowców. Prace trwają na całym świecie, gdyż problem jest absolutnie kluczowy. Ostatnie miesiące pokazały, że szczepionki nie da się stworzyć tu i teraz, bez szerszych procesów zapewniających bezpieczeństwo jej późniejszego stosowania. W Polsce działają zespoły badawcze, zorganizowane w konsorcja, które pozwalają łączyć zasoby ludzkie oraz materialne. Można wymieniać wiele instytucji zaangażowanych w ten proces, chociażby Instytut Biochemii i Biofizyki Polskiej Akademii Nauk.
Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego wsparło Małopolskie Centrum Biotechnologii Uniwersytetu Jagiellońskiego przekazując 25 mln złotych na badania nad koronawirusem prowadzone pod nadzorem prof. dra hab. Krzysztofa Pyrcia, specjalisty w zakresie mikrobiologii i wirusologii.
Wsparcie z Ministerstwa otrzymał także Instytut Techniki i Aparatury Medycznej w Zabrzu, będący częścią Sieci Badawczej Łukasiewicz, który we współpracy z Instytutem Biocybernetyki i Inżynierii Biomedycznej PAN rozpoczął produkcję respiratorów, do których można podłączyć dwóch chorych jednocześnie.
Warto również wspomnieć o tym, że dzięki dotacji Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego jest już gotowy polski test na koronawirusa SARS-CoV-2. Powstał on w poznańskim Instytucie Chemii Bioorganicznej PAN, a tygodniowo można wytworzyć 100 tys. sztuk testu – w oparciu o odczynniki produkcji własnej i polskich firm.
Aktywność Ministerstwa wpisuje się tu w szerszą strategię działań polskiego rządu, skupioną zarówno na zapobieganiu skutkom COVID-19, jak i kreowaniu rozwiązań na skalę krajową oraz we współpracy międzynarodowej. Dotyczy to również poszukiwania szczepionki kluczowej dla powrotu do normalności, którą znaliśmy przed wybuchem pandemii. Z inicjatywy Prezydenta Andrzeja Dudy oraz Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego Wojciecha Murdzka pracownicy Politechniki Wrocławskiej zostali uhonorowani Orderem Odrodzenia Polski i Krzyżami Zasługi za udział w przełomowych pracach, które mogą być kluczowe do walki z koronawirusem.
Jak Pańskim zdaniem powinna wyglądać od strony edukacyjnej, formalnej wzorowa, europejska Szkoła Wyższa? Jakie kryteria powinna spełniać?
Wzór europejskiej szkoły wyższej stale się zmienia, ponieważ musimy odpowiadać na wyzwania współczesności.
Oczywiście jest to temat bardzo złożony i wielowątkowy, jednakże można przytoczyć jej podstawowe założenia. Powinniśmy poza wszelkimi głębokimi, systemowymi przemyśleniami na ten temat zadań sobie pytanie, w jakiej Uczelni chcielibyśmy, aby studiowały nasze dzieci. Myśląc o tym, odpowiadam, że to jednostka oparta na trzech filarach. Po pierwsze zapewniająca wysoką jakość kształcenia oraz dążąca do jej ciągłego doskonalenia. Po drugie to Uczelnia prowadząca badania naukowe cechujące się innowacyjnością, których wyniki są możliwe do implementowania z korzyścią dla gospodarki oraz naszego codziennego życia. Po trzecie wzorowa Uczelnia to forum aktywności społecznej, pozwalającej m.in. na współpracę z organizacjami pozarządowymi. Te wszystkie filary powinny łączyć zasady etycznej współpracy oraz budowania partnerskich relacji pomiędzy poszczególnymi podmiotami tworzącymi cały system.
